84 / 92
İKTİSADİ KALKINMA VAKFI DERGİSİ
82
BRÜKSEL’DEN BAKINCA
birleri uygularsam değer zincirleri
haritasında kendime daha avantajlı
bir yer bulabilirim?
Bu konular ve sorular üzerinde ça-
lışırken ECIPE
1
kıdemli ekonomistle-
rinden Eric van der Marel tarafından
hazırlanmış çok yeni bir çalışmaya
rastladım
2
. Çalışma son derece tek-
nik, ben kısaca özetleyeyim: olkeler,
nihai ürüne yakınlıklarına ve üretim
süreçlerine ne kadar değer kattıkla-
rına göre değerlendirilmiş. Sistem
kısaca şöyle işliyor: Eğer bir değer
zincirinin parçası iseniz bazı girdileri
dışarıdan ithal ediyorsunuz demek-
tir ȏyazar buna geri bağlantılar (
ba-
ckward linkages
) ya da eğer bir zin-
cirden bahsediyorsak alttaki halkalar
diyor); sonra da bu girdilere kendi
katma değerinizi ekler ve bir sonraki
üretim aşaması için bir başka ülkeye
yollarsınız (buna da ileri bağlantılar/
halkalar (
forward linkages
) deniyorȐ;
en sonunda da nihai ürün ortaya çı-
kıyor ve global düzeyde piyasaya arz
ediliyor. Kattığınız değer ne kadar
yüksekse o kadar iyi durumdasınız
demek. Bu göstergeye Katılım Endek-
si (
participation index
) deniliyor.
Değer zincirinin hangi noktasında
yer aldığınız da önemli. Bu gösterge-
de nihai talebe olan mesafeniz ölçü-
lüyor (
distance from final demand
).
orün sizden çıktıktan sonra, nihai tü-
keticiye ulaşana kadar kaç aşamadan
daha geçiyor? Zincirdeki yeriniz nihai
ürüne ne kadar yakınsa ve sizin kat-
ma değer katkınız ne kadar yüksekse
o kadar iyi durumdasınız demek.
Tabii ki hesaplamalar son derece
karmaşık; ama ben çok basitleşti-
rerek aktarmaya çalıştım. Harita iki
eksenli bir grafik şeklinde hazırlan-
mış, “katılım endeksi” yatay eksene,
“nihai telebe olan mesafe” de dikey
eksene yerleştirilmiş. Dikey eksende
yukarılarda, yatay eksende ise sağ
tarafta olan ülkeler değer zincirle-
rinden, diğerlerine göre daha fazla
yararlanıyorlar demek.
oretim ve ticaretin yapısı bu şe-
kilde değişince ticaret politikaları
da değişmek zorunda. Yazılarımızda
sık sık yer verdiğimiz TTYO ve Trans
Pasifik Ortaklık (TAP) ülkelerin bu
değişime cevap verme, yeni paradig-
maya uyum sağlama çabaları.
Paradigma değişince doğal ola-
rak, ülkeler ticaret politikalarının
maliyet ve faydalarını hesaplama ve
değerlendirme usulleri de geçmiş-
tekinden farklı biçimde yapmak zo-
runda kaldılar. Çünkü, daha önce hiç
karşılaşmadıkları yepyeni sorularla
karşı karşıya olduklarını gördüler:
olkeniz, değer zincirlerinin neresin-
de yer alıyor? Daha iyi bir yere geçe-
bilmek için neler yapmanız gerek?
Hangi alanlarda, hangi “yeni” ted-
Nihai talebe olan mesafe
Katılım
1.3
1.5
1.7
1.9
2.1
2.3
2.5
2.7
73
35
36
Türkiye
Çin
ortalama
Tayvan
GKRY
Yunanistan
40
42
45
50
60
70
Haritadan benim
çıkardığım sonuç:
Yerimiz iyi değil.
Türkiye, dörde
bölünmüş haritanın sol
kutucuğunda yer alıyor.
Yani, yeni sistemden
en az yararlananlar
arasında.
1
ECIPE – (European Centre for International Political Economy)
Brüksel merkezli bir düşünce kuruluşudur.
2
Positioning on the GlobalValue Chain Map :Where do you
want to be? Eric van der Marel, Senior Economist at ECIPE. ECIPE
Occasional Paper – No. 01/2015.