ÇEK CUMHURİYETİ, AB KONSEYİ DÖNEM BAŞKANLIĞI’NI DEVRALDI

2022 yılının ikinci yarısında AB Dönem Başkanlığını üstlenecek olan Çek Cumhuriyeti, görevi 1 Temmuz’da Fransa’dan devraldı. 10 Haziran 2018 tarihinde AB Dönem Başkanlığı için yol haritasını belirleyen bir hükümet kararını kabul ederek hazırlıklara başlayan Prag yönetimi, 2009 yılının ilk yarısındaki Dönem Başkanlığından sonra AB Konseyi Başkanlığını ikinci kez devralıyor. Hâliyle Andrej Babiš hükümetinin başlattığı hazırlıkları, geçtiğimiz yıl seçimleri kazanan Petr Fiala hükümeti tamamladı ve böylelikle Çek Cumhuriyeti’nin Dönem Başkanlığındaki liderliğini üstlendi. Çek Cumhuriyeti, bu şekilde Fransa’dan sonra altı ay boyunca AB politikalarının oluşturulması sürecine liderlik edecek.

Ülke Profili: Çek Cumhuriyeti

Çek Cumhuriyeti, Orta Avrupa bölgesinde yer alıyor. Çekoslovakya’nın Çek Cumhuriyeti ve Slovakya şeklinde bölünmesinden sonra 1993 yılında kuruldu. Prag şehri, 13 vilayetten oluşan ülkenin başkentliğini yapıyor. 3 Temmuz 2016 tarihinde alınan resmi bir kararla Çek Cumhuriyeti adı Çekya olarak değiştirilse de eski isminin resmi olarak hala kullanıldığı görülüyor. Çok partili parlamenter sisteme sahip olan ülkede Temsilciler Meclisi’nde 200, Senato’da 81 vekil bulunuyor. 10,7 milyon nüfusa sahip olan Çek Cumhuriyeti’nin nüfusunun ise %94,2’si gibi büyük bir çoğunluğu Çeklerden oluşuyor. Çeklerin dışında Slovaklar, Almanlar ve Lehler nüfus içindeki küçük azınlıkları oluşturuyor. Nüfusunun %60 gibi büyük bir çoğunluğu ateist olduğunu beyan ederken Çek Cumhuriyeti bu oranla Estonya’dan sonra AB içindeki en büyük ateist nüfusu barındıran ülke olarak ön plana çıkıyor.

1 Mayıs 2004 tarihindeki büyük genişlemede AB üyesi olan Çek Cumhuriyeti, 21 Aralık 2007 tarihinde Schengen bölgesine dahil oldu. Çek Cumhuriyeti’nin 2020 yılı itibariyle ise ekonomik büyüklüğü 245 milyar dolara ulaşmış durumda. Ekonomik faaliyetlerinin büyük çoğunluğunu ise AB içi ticaret oluşturuyor. Öyle ki Çek Cumhuriyeti’nin ihracatının %80’ini AB üyesi ülkelere yaptığı görülüyor. AB ülkeleri arasında ise Almanya %33, Slovakya %8 ve Polonya %6 ile önde geliyor. İthalatının ise %73’ü AB Üye Devletleri’nden karşılanıyor. Burada da Almanya %28’le, Polonya %9’la ve Hollanda %7 ile önde gelen AB ülkelerini oluşturuyor. Günümüzde Avrupa Parlamentosu’nda 21 vekili bulunan Çek Cumhuriyeti, Avrupa Komisyonu’na Değerler ve Şeffaflıktan Sorumlu Başkan Yardımcısı olarak Vera Jourová’yı aday gösterdi.

11’inci Üçlü Dönem Başkanlığı

Çek Cumhuriyeti bu görevi Fransa ve İsveç ile birlikte oluşturduğu 11’inci Üçlü Dönem Başkanlığı kapsamında yürütecek. Söz konusu Üçlü Dönem Başkanlığı programının ana ekseninin “Avrupa vatandaşlarının özgürlüklerini korumak, sürdürülebilir yeşil büyüme ve dijital egemenlik ekseninde yeni bir büyüme modeli kurmak ve yeşil bir Avrupa inşa ederek Avrupa halklarının sağlığını muhafaza etmek” gibi ilkelerden oluşacağı açıklanmıştı. Rusya’nın şubat ayında Ukrayna’ya müdahale etmesi, AB’nin gündemini güvenlik perspektifli bir hâle getirirken, Fransa ve İsveç ile birlikte üçlü programa imza atmasına rağmen Prag yönetiminin de kendi ilkelerini güvenlik perspektifinden yeniden şekillendirmesine yol açtı. EURACTIV haber sitesinin 8 Haziran’da sızdırdığı taslak bildiriye göre ise Çek Cumhuriyeti Dönem Başkanlığı süresince beş başlığa öncelik verileceği açıklandı. Bunlar; Ukrayna krizinin yönetimi ve mülteci krizi, enerji güvenliğinin sağlanması, Avrupa’nın savunma ve siber güvenlik yeteneklerinin güçlendirilmesi, Avrupa ekonomisi ve demokratik kurumların dayanıklılığı. 15 Haziran tarihinde 14. yüzyıla ait Hrzánsky Sarayı’nda açıklanan AB Dönem Başkanlığı bildirisine göz atıldığında, daha önceden sızdırılan bu önceliklerin doğru olduğu görüldü

Çek Cumhuriyeti Dönem Başkanlığının sloganının “Bir görev olarak Avrupa: Yeniden düşün, yeniden inşa et, yeniden güçlendir” (Europe as a task: rethink, rebuild, repower) olacağı söyleniyordu. 15 Haziran’daki toplantıda bu slogan da resmiyet kazandı. 1996 yılında Çek Devlet Başkanı Václav Havel’in, Şarlman ödül töreninde yaptığı “Bir Görev Olarak Avrupa” başlıklı konuşmadan esinlenilerek oluşturulan sloganda, Avrupa’nın önündeki görevlerin dikkatli ve kapsamlı bir şekilde düşünülmesi gerektiği vurgulanıyor. Tüm bu slogan, öncelikler ve logo tasarımı ile Çek Cumhuriyeti, AB Dönem Başkanlığını söz konusu slogan ve önceliklerle “bir görev çağrısı olarak” gördüğünü tüm Avrupa kamuoyuna ilan etmiş oldu.

Çek Cumhuriyeti Dönem Başkanlığının Öncelikleri

Prag yönetimi, 1 Temmuz-31 Aralık tarihleri arasında sürdüreceği AB Dönem Başkanlığı süresince çeşitli öncelikler belirlemiş durumda. 15 Haziran’da yayımlanan Dönem Başkanlığı bildirisinde bu önceliklerin kapsamlı bir şekilde kamuoyu ile paylaşıldığı görülüyor. Rusya’nın Ukrayna’da yürüttüğü savaşın ve bu savaşın Avrupa kıtasında sebep olduğu krizlerin etkisiyle Dönem Başkanlığı önceliklerine “güvenlik” konusunun damga vurduğu görülüyor. Bu kapsamda Ukrayna konusu ayrı bir başlık olarak ele alınırken, enerji, savunma, siber güvenlik, demokratik hakların korunması gibi konu başlıklarının ön plana çıktığı görülüyor.

1- Ukrayna Krizi: Mülteci Krizini Yönetme ve Savaş Sonrası Ukrayna’nın İnşası

24 Şubat tarihinden itibaren Avrupa’nın gündemine yerleşen Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesi, Çek Cumhuriyeti’nin Dönem Başkanlığında da AB gündeminin en sıcak konu başlıklarından biri olacak. Söz konusu öncelik ise Rusya’ya yönelik ekonomik yaptırımların artırılarak sürdürülmesi ve Ukrayna’ya AB ülkeleri tarafından verilen askerî ve siyasi desteğin devam ettirilmesini içeriyor. Ayrıca sürdürülen çatışmaların bir sonucu olarak AB kapılarına akın eden Ukraynalı mültecilerin durumu da Çek Cumhuriyeti’nin Dönem Başkanlığı süresince ele alınacak sorunlardan biri olarak açıklandı.

Bu kapsamda Ukraynalı mültecilere ev sahipliği yapan Üye Devletlerin AB fonlarından yararlanmalarını sağlamanın yanı sıra insani krizi yönetmek için gerekli adımların atılması da öncelikli politika olarak belirlenmiş durumda. Son olarak Ukrayna’nın AB üyeliği konusunda Birlik içinde fikir birliğine varılması ve savaş sonrası Ukrayna’nın yeniden inşası da dahil olmak üzere birçok konuda aktif bir tutum sergileneceğinin altı çiziliyor.

2- Enerji Güvenliğinin Sağlanması

Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesi, AB’nin enerji güvenliği tartışmalarını yeniden alevlendirdi. Özellikle Brüksel’de Rus petrol ve doğal gazına yönelik yaptırım kararı alınması çabaları, AB içinde Rusya’ya enerji açısından bağımlı olan çeşitli ülkelerin itirazlarına ve Birlik içinde ayrışmalara yol açtı. Bu sebeple Çek Cumhuriyeti Dönem Başkanlığı süresince AB’nin enerji güvenliğinin sağlanması konusu başlıca odak noktalarından biri olacak. “AB, güvenliğini doğrudan tehdit eden ülkelere hayati derecede bağımlı olamaz ve bu nedenle Rus gazı, petrolü ve kömürüne olan bağımlılığını kırmalıdır” ifadelerinin kullanıldığı Dönem Başkanlığı bildirisinde, REPowerEU programının uygulanmasının hızlandırılacağı, düşük emisyonlu ve yenilenebilir enerjiye yatırım yaparak enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi gerektiği vurgulanıyor. Ayrıca Prag yönetimi tarafından, doğal gaz fiyatlarının artışı kaynaklı oluşabilecek sosyal ve ekonomik etkilerin azaltılması için de çeşitli araçların oluşturularak devreye alınacağı belirtiliyor.

3- Avrupa’nın Savunma ve Siber Güvenlik Yeteneklerini Güçlendirme

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un kişisel çabalarıyla Fransa Dönem Başkanlığı esnasında AB’nin savunma ve güvenlik alanındaki otonomisinin artırılmasını hedefleyen Stratejik Pusula ile ilgili önemli gelişmeler yaşanmış ve çeşitli adımlar atılmıştı. Mart ayındaki liderler zirvesinde konuyla ilgili önemli kararlar alınmış, AB’nin özerkliğinin artırılması amacıyla liderler Stratejik Pusula başlıklı belgeyi onaylamışlardı. Çek Cumhuriyeti Dönem Başkanlığı süresince Stratejik Pusula konusunda atılacak adımlar da hâliyle merak konusu oldu.

Bu kapsamda AB’nin 2030 yılı askerî stratejisini oluşturan Stratejik Pusula belgesinin uygulanmasının desteklendiği ve Avrupa’nın savunma ve güvenlik yeteneklerini geliştirmeye kararlı olunduğu belirtildi. Bu yeteneklerin ise “NATO çatısı altında Avrupa dışı ortaklarla da iş birliği yaparak gerçekleştirileceği” özellikle vurgulandı. Stratejik Pusula belgesinde bu kapsamda yabancı ülkelerin bilgi manipülasyonunu ve müdahalesini ele almak ve bunlara karşı koymak için çeşitli araçların üretileceği altı çizilen bir nokta olmuştu. Belgede yer alan ve dezenformasyon, dış müdahale ve siber uzaydaki kesintiler gibi hibrit tehditlere karşı koymak için bir araç olarak düşünülen AB Hibrit Araç Kutusu’nun (EU Hybrid Toolbox) geliştirilmesi konusundaki adımların da hızlandırılacağı açıklandı.

4- Avrupa Ekonomisini Sağlamlaştırma

Ekonomi önceliğinin de özellikle küresel çapta yaşanan enflasyon dalgalarıyla doğrudan bağlantılı olarak ön plana çıktığı görülüyor. COVID-19 salgınının akabinde Rusya’nın Ukrayna’da yürüttüğü savaş, küresel tedarik zincirlerinin ciddi şekilde bozulmasına ve enerji fiyatlarının rekor seviyelerde artmasına yol açtı. Bu durum AB başta olmak üzere tüm ülkeleri sıkı para politikalarını benimsemelerine ve artan fiyatlarla kapsamlı şekilde mücadele etmelerine sebep oldu. Çek Cumhuriyeti Dönem Başkanlığı esnasında da bu sorunlarla mücadelenin öncelikli konu başlıkları olacağı belirtildi. Bu kapsamda Avusturya, Yeni Zelanda, Şili gibi demokratik ülkelerle ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi çağrısı yapılırken, yerel kapasitenin teşvik edilmesi amacıyla stratejik teknolojilerde rekabetin artırılması gerektiği vurgulandı.

5-Demokratik Kurumları Sağlamlaştırma

Demokratik değerler konusu da Çek Cumhuriyeti Dönem Başkanlığının son öncelikli alanlarından biri olacak. Prag yönetimi bu konuda AB içindeki demokratik değerlerin ve hukukun üstünlüğünün sürdürülmesi açısından özellikle “siyasi partilerin finansmanının şeffaf hâle getirilmesi, kitle iletişim araçlarının bağımsız olması ve vatandaşlarla açık bir diyalog kurulması” gibi hedefler belirlemiş durumda. Ayrıca Çek Cumhuriyeti Dönem Başkanlığı süresince dijital ortamlarda da vatandaşların temel hak ve özgürlüklere saygı gösterilmesinin hedefleneceğinin, bunu sağlamak için de küresel standartların insan merkezli bir yaklaşımı öncelemesi için çaba sarf edeceğinin altı çiziliyor. Yapay zeka gibi teknolojilerin ortaya çıkmasında AB’nin önde olduğu, küresel standartların belirlenmesinde söz sahibi olabileceği fırsatının kullanılması gerektiği de belirtiliyor.

Tüm bu önceliklerin gölgesinde Çek Cumhuriyeti Dönem Başkanlığının genel amacının, AB’nin güvenlik ve refahı için koşulların oluşturulmasına mümkün olduğunca katkıda bulunmak olduğu belirtiliyor. Bunu yaparken de Avrupa değerleri olan özgürlük, sosyal adalet, demokrasi ve hukukun üstünlüğü ve çevresel sorumluluk gibi ilkelerin merkeze alınması gerektiği vurgulanıyor. Savunma ve güvenlik konularında da AB’nin, NATO ile birlikte güvenliği sağlamaya ve Avrupa ekonomisinin dayanıklılığı ile rekabet gücünü korumaya odaklanması gerektiği yeniden hatırlatılıyor. ABD başta olmak üzere Avrupa kıtası dışındaki diğer demokratik devletlerle birlikte, temel değerleri, insan haklarını, özgür yaşam tarzını ve liberal demokrasiyi savunan “stratejik bir topluluğun” temelinin oluşturulması gerektiğinin altı çiziliyor.

Çek Cumhuriyeti Dönem Başkanlığı’nın internet sitesine buradan, sosyal medya hesabına ise buradan ulaşabilirsiniz.