MALİ İŞB İRLİĞİ

Birliği oluşturan üye ülkeler arasında çeşitli nedenlerden kaynaklanan sosyo-ekonomik farklılıkların azaltılmasını hedefleyen AB, üye ülkelerin ekonomik ve sosyal gelişimlerine katkıda bulunmak ve ülkeler arasında entegrasyonu sağlamak amacıyla yapısal fonlar olarak adlandırılan mali araçlar ile üye ülkelere kaynak ayırmaktadır. Benzer bir şekilde AB, gelecekte Birliğe üye olmaya aday veya potansiyel aday olan ülkelerin sosyo-ekonomik gelişimine de katkıda bulunmak amacıyla söz konusu ülkelere mali yardımda bulunmaktadır.

1999 yılı Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’nin AB üyeliği adaylığının resmî olarak teyit edilmesiyle Türkiye, dört diğer aday ülke (İzlanda, Makedonya, Karadağ ve Sırbistan) ve 3 potansiyel aday ülke (Arnavutluk, Bosna-Hersek ve Kosova) ile birlikte mali yardımlardan yararlanmaktadır. Aday veya potansiyel aday ülkelerin AB standartlarına uyumunu güçlendirmek amacıyla gerçekleştirilmesi gereken siyasi, ekonomik, yasal ve idari reformlar için mali kaynak oluşturan söz konusu yardımlar, ülkelerin ihtiyaçları doğrultusunda hazırlanan proje ve programlar kapsamında kullanılmaktadır.

Türkiye-AB arasındaki mali işbirliği dört dönemde ele alınabilir. Bilindiği üzere, Türkiye’nin AB’ye katılım süreci 1999 yılında Türkiye’ye resmî aday statüsü verilmesinden çok daha önce başlamıştır. 1963 yılında Türkiye-AT Ortaklık Anlaşması’nın imzalanmasının ardından başlayan ortaklık ilişkisinin ilk yıllarından Türkiye’ye resmî adaylık statüsü verilmesine kadar geçen süre ilk dönem olarak adlandırılırken, bu dönem de kendi içinde Gümrük Birliği Öncesi Dönem ve Gümrük Birliği Dönemi olarak ikiye ayrılmaktadır. 2000 yılından günümüze kadar olan dönem de ikinci dönem olarak adlandırılırken, birinci döneme benzer şekilde, AB’nin mali yardım programlarının tek bir çerçeve mekanizma kapsamına alındığı 2007 yılına kadar olan süre ve sonrası olarak ikiye ayrılmaktadır.

 

Şekil 1: Türkiye-AB Mali İşbirliği Dönemleri

 

1. ADAYLIK ÖNCESİ DÖNEM (1964-1999)

     A. Gümrük Birliği Öncesi Dönem (1964-1995)

Adaylık Öncesi Dönemin ilk aşaması olarak değerlendirilen ve 1995 yılında Gümrük Birliği’nin yürürlüğe girmesine kadar olan süreçte, Türkiye’nin yararlandığı mali yardımlar genellikle Türkiye’nin sosyal ve ekonomik gelişimine teşvik sağlamak amacıyla yapılmıştır. Mali protokoller çerçevesinde yürütülen kamu ve özel sektör projeleri genellikle altyapı ve sanayi yatırımlarına yönlendirilmiştir. Bu süre içinde imzalanan dört Mali Protokol kredi ve hibelerden oluştuğu ve Avrupa Yatırım Bankası (AYB) kaynaklı kredilerin daha fazla kullanıldığı görülmektedir. Gümrük Birliği’nin yürürlüğe girmesinden önceki 32 yıllık dönemde, 1,433 milyon avro tutarında yardım öngörülmesine rağmen kullanılan yardım yaklaşım 830 milyon avro seviyesinde kalmıştır.

     B. Gümrük Birliği Dönemi (1996-1999)

Adaylık Öncesi Dönemin ikinci aşaması olarak değerlendirilen ve Gümrük Birliği’nin yürürlüğe girmesinden Türkiye’nin resmî adaylık statüsünün tanınmasına kadar olan süreçte, Türkiye’nin yararlandığı mali yardımlar Gümrük Birliği’nin tamamlanmasıyla ortaya çıkan ihtiyaçlara yönelik yardımları kapsamaktadır. Bu doğrultuda Gümrük Birliği Dönemi’nde verilen mali yardım, Türkiye’nin yeni rekabet şartlarına uyum sağlayabilmesi, ekonomik farklılıkların azaltılması ve özellikle karayolları, limanlar ve demiryolları gibi alanlarda altyapının geliştirilmesi amacıyla kullanılmıştır. AB bütçesinden, AB’nin Akdeniz ülkelerine yönelik MEDA Programı’ndan ve AYB kaynaklarından verilmesi öngörülen 768 milyar avroluk mali yardım, Yunanistan tarafından veto edilmesi nedeniyle yalnızca 52 milyon avro miktarında kullanılmıştır.

2. ADAYLIK DÖNEMİ (2000-GÜNÜMÜZ)

     A. Katılım Öncesi Mali Yardım (2000-2006)

Adaylık Döneminin ilk aşaması olarak değerlendirilen ve Türkiye’nin AB’ye üyelik adaylığının resmî olarak tanınmasından AB’nin mali yardım proje ve programlarının tek bir çerçeve mekanizma kapsamına alınmasına kadar olan süreçte, resmî aday statüsüyle birlikte Türkiye’nin yararlandığı mali yardımın niteliği değişmiştir ve miktarı artmıştır. Yalnızca katılıma yönelik projelerin desteklendiği bu dönemde Türkiye için ayrılan yardım miktarının 177 milyon avro olmasına karşın bu miktar Türkiye’nin ihtiyaçları doğrultusunda 250 milyon avroya yükseltilmiştir. Böylece önceki dönemlerin aksine, resmî adaylık statüsüyle birlikte Türkiye’nin yararlandığı mali yardım miktarı oldukça artmıştır.

Bu dönemde, AB tarafından sağlanan mali yardımların Katılım Ortaklığı Belgesi ve Ulusal Program’da yer alan önceliklere ilişkin projeler kapsamında gerçekleştirilmesi; Türkiye’de ve diğer aday ülkelerde aynı kurumsal yapının kurulması ve üye devletlerin aday ülkelerle ve aday ülkelerin birbirleri ile ilişkilerinin güçlendirilmesi amacıyla “Merkezi Olmayan Yapılanma” kurulmuştur. Türkiye, Ortak İzleme Komitesi, Ulusal Mali Yardım Koordinatörü, Mali İşbirliği Komitesi, Ulusal Fon ve Ulusal Yetkilendirme Görevlisi ve Merkezi Finans ve İhale Birimi’nden oluşan Merkezi Olmayan Yapılanmayı 2001 yılında kurmuştur.

     B. Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) (2007-Günümüz)

AB’nin 2006 yılına kadar sağladığı mali yardım programları PHARE, ISPA, SAPARD, CARDS ve Türkiye Katılım Öncesi Mali Yardımı, 2007 yılından itibaren Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (Instrument for Pre-Accession Assistance – IPA) olarak adlandırılan tek bir çerçeve mekanizma kapsamına alınmıştır. AB, mali yardımın uygulanmasındaki söz konusu temel değişiklikle, ülkelerin katılım öncesi ihtiyaçlarını daha etkili bir şekilde karşılamayı ve kısıtlı kaynaklarla daha verimli sonuçlara ulaşmayı hedeflemektedir.

          - IPA I Dönemi (2007-2013)

2007-2013 Dönemi için IPA kapsamında Türkiye’ye 5 bileşen dâhilinde 4,87 milyar avro mali yardım ayrılmıştır. Bu dönemde tüm ülkelere 11,5 milyar avro ayrılırken Türkiye en fazla yardım alan ülke olarak öne çıkmaktadır. 2007-2013 Dönemi için IPA’nın 5 bileşeni aşağıdaki alanlar olarak belirlenmiştir:

• Geçiş Dönemi Desteği ve Kurumsal Yapılanma
• Sınır Ötesi İşbirliği
• Bölgesel Kalkınma
• İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi
• Kırsal Kalkınma

Kurumsal Gelişme ve Sınır Ötesi İşbirliği bileşenlerinden tüm aday ve potansiyel aday ülkeler faydalanabilirken, Bölgesel Kalkınma, İnsan Kaynakları ve Kırsal Kalkınma bileşenlerinden yalnızca aday ülkeler yararlanabilmektedir. Bu fark temel olarak, IPA’nın son üç bileşeninin özel olarak AB yapısal fonları ve tarım desteğinin idaresi amacına yönelik olması ve ileri seviyede idari kapasite gerektirmesinden kaynaklanmaktadır.

IPA bileşenlerinin programlanması ve önceliklerin belirlenmesinde, AB mali yardımlarının hangi sektörlerde kullanılabileceğine ilişkin temel belge Avrupa Komisyonu tarafından yayımlanan Çok Yıllı Endikatif Planlama Belgesi’dir (Multi-Annual Indicative Planning Document – MIPD). Söz konusu belge 3 yıllık dönemleri kapsayacak şekilde hazırlanırken Avrupa Komisyonu tarafından her yıl revize edilmektedir. Bu yöntemle birlikte Avrupa Komisyonu, kısıtlı kaynakları ihtiyacın yoğun olduğu alanlarda kullanarak projelerin sonuçlarının daha etkili hâle getirilmesini hedeflemektedir.

IPA I döneminde Türkiye'ye verilen bileşenler bazında mali yardım miktarı ve bütçe dağılımına ilişkin tabloya buradan ulaşılabilir.

Bu çerçeve doğrultusunda, 2007-2013 Dönemi’nde IPA kaynakları ile ulaşılması öngörülen hedefler şu şekilde belirlenmiştir:

• Türkiye’nin yargı ve temel haklar alanındaki reformları gerçekleştirebilmesi amacıyla hukukun üstünlüğüne ilişkin ilerleme sağlanması;

• AB düzenlemelerinden uygulanması daha zorlu olan ulaştırma, tarım, gıda güvenliği, çevre, iklim değişikliği ve enerji gibi alanlarda uyum çalışmalarının hızlandırılması;

• Türkiye’nin rekabet edebilirliğinin güçlendirilmesi amacıyla ekonomik ve sosyal kalkınmanın desteklenmesi.

          - IPA II Dönemi (2014-2020)

2013 yılında IPA’nın ilk döneminin sona ermesiyle birlikte 2014 ve 2020 yılları arasında uygulanması öngörülen ikinci dönem başlamıştır. Daha stratejik bir odaklanmanın ön planda olduğu belirtilen IPA II döneminin başlangıcında Avrupa Komisyonu tarafından yararlanıcı her ülke için 7 yıllık strateji belgeleri hazırlanmıştır. Avrupa Komisyonu, böylece, yararlanıcı ülkelerin kendi reform ve kalkınma gündemlerini ve IPA kapsamında belirlenen önceliklerle bir araya getirmelerini amaçlamaktadır. Bu dönemde IPA II için AB tarafından ayrılan 11,7 milyar avroluk yardımdan Türkiye’nin 4,45 milyar avro tutarında yararlanması öngörülmektedir. Böylece bir önceki döneme benzer şekilde, Türkiye IPA II Dönemi’nde mali yardımdan en çok yararlanacak aday ülke olarak öne çıkmaktadır.

IPA II Dönemi’nde Türkiye’ye verilmesi planlanan mali yardımın kapsamı, miktarı ve öncelik alanları Avrupa Komisyonu tarafından Ağustos 2014 tarihinde kabul edilen 2014-2020 Türkiye İçin Endikatif Strateji Belgesi’nde ele alınmaktadır (Indicative Strategy Paper for Turkey 2014-2020). Söz konusu belgede, 2014-2020 yılları için Türkiye’de mali yardımın verileceği 4 ana başlık altında 8 öncelik alanı belirlenmiştir:

AB’ye Katılım İçin Reformlar

Demokrasi ve Yönetişim: Kamu yönetimi ve mali yönetişimin daha etkili hâle getirilmesi; yolsuzluk karşıtı önlemlerin geliştirilmesi; AB’nin ekonomik düzenlemelerine ilişkin düzenleyici reform çalışmaları; müzakere fasıllarında daha fazla ilerleme.

Hukukun Üstünlüğü ve Temel Haklar: Yargının bağımsızlığı, tarafsızlığı ve etkinliğinin garanti altına alınması; temel hak ve özgürlüklere saygı.

Sosyo-Ekonomik ve Bölgesel Kalkınma

Çevre ve İklim: Çevrenin korunması; iklim değişikliği ile mücadele, AB’nin çevre ve iklim müktesebatına uyumun artırılması.

Ulaştırma: TEN-T demiryollarının birleştirilmesi; AB standartlarıyla uyumlu sürdürülebilir, düşük-karbon emisyonuna sahip ulaştırma yollarının geliştirilmesi.

Enerji: Türkiye’nin Avrupa elektrik ve doğalgaz piyasasına entegrasyonunun artırılması; AB’nin kaynak verimliliği ve iklim hedefleriyle uyumlu enerji verimliliği ve yenilenebilir enerjinin desteklenmesi; nükleere ilişkin düzenlemelerin AB standartlarıyla uyumlu hâle getirilmesi.

Rekabet Edebilirlik ve İnovasyon: Özel sektörde faaliyet gösteren işletmelerin rekabet edebilirliğinin artırılması; araştırma, inovasyon ve teknolojik gelişmenin desteklenmesi.

İstihdam, Sosyal Politika, Eğitim, Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Sağlanması ve İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi

Eğitim, İstihdam ve Sosyal Politika: İş gücü piyasasının gerekliliklerine uygun kapsayıcı bir toplum yaratılması; sosyal diyaloğu güçlendirecek yeni iş alanlarının yaratılması; etkili sosyal koruma sistemlerinin geliştirilmesi; eğitime erişimin ve eğitim kalitesinin güçlendirilmesi.

Tarım ve Kırsal Kalkınma

Tarım ve Kırsal Kalkınma: Tarımsal üretimin rekabet edebilirliğinin artırılması; kırsal alanlarda sürdürülebilir kalkınmanın desteklenmesi; tarım ve balıkçılık politikasına ilişkin müktesebata uyumun artırılması.

Avrupa Komisyonu tarafından Türkiye’deki yetkili kurumların da konularına ilişkin katkılarıyla hazırlanan Endikatif Strateji Belgesi’nde belirlenen öncelik alanlarına yönelik verilmesi öngörülen mali yardımın dağılımına buradan ulaşılabilir.

3. KATILIM ÖNCESİ YARDIM ÇERÇEVESİNDEKİ PROGRAMLARA BAŞVURU VE UYGULAMA SÜRECİ

Katılım öncesi yardım çerçevesinde yıllık öncelikler, hedefler ve programlar belirlendikten sonra teklif çağrıları ve ihale duyuruları yayımlanmaktadır. Avrupa Komisyonu’nun Türkiye'ye sağladığı katılım öncesi mali yardım, iş, malzeme ve hizmet ihaleleri yoluyla kullandırılmaktadır. İhale niteliği taşımayan, ancak AB’nin dış yardım sisteminde ihale olarak değerlendirilen katılım öncesi yardım kapsamdaki hibe finansman olanakları teklif çağrısı ilanıyla kamuoyuna duyurulmaktadır (http://www.mfib.gov.tr/)

Başvurular yapılırken Avrupa Komisyonu’nun genel değerlendirme kriterlerinin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. AB Komisyonu proje seçiminde, ihale ve sözleşme prosedüründe ön kontrol yetkisini kullanmaktadır. Teklifler ancak ihale duyurusu, ihale daveti veya teklif çağrısına cevap olarak ve teklif çağrısında belirtilen kuruma yapılabilmektedir.

     A. IPA Sürecinde Kurumsal Yapılanma

Merkezi Olmayan Uygulama Sistemi (DIS) Mali işbirliğinin değişik evrelerinin Brüksel yerine, farklı birimler ve kişilerce uygulanmasını ve denetlenmesini öngören yeni uygulama sistemine 2001 yılından itibaren geçilmiştir.

Genişleme stratejisi kapsamında AB tarafından sağlanacak mali yardımların Katılım Ortaklığı Belgesi ve Ulusal Program'da yer alan önceliklere uygun projeler kapsamında kullanılmasını sağlayacak yeni ve merkezi olmayan uygulama sistemine ilişkin düzenlemeleri gerçekleştirmek üzere, 18 Temmuz 2001 tarih ve 2001/41 sayılı Başbakanlık Genelgesi yayımlanmıştır.

Söz konusu Genelge hükümleri uyarınca merkezi olmayan yapılanma aktörleri aşağıdaki gibi teşkil edilmiştir:

• Yetkili Akreditasyon Görevlisi
• Ulusal IPA Koordinatörü (NIPAC)
• Ulusal Yetkilendirme Görevlisi (NAO)
• Stratejik Koordinatör
• Ulusal Fon (NF)
• Ulusal Yetkilendirme Görevlisi Destek Dairesi
• Program Otoritesi
• Merkezi Finans ve İhale Birimi (CFCU) ve Program Yetkilendirme Görevlisi (PAO)
• Kıdemli Program Görevlisi
• Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu
• Denetim Otoritesi
• Ulusal Otorite
• İç Denetim Birimi

IPA kapsamındaki mali yardımlardan faydalanabilmek için, yararlanıcı ülkenin belirtilen gerekli idari yapıları oluşturması zorunludur. Bu idari yapıların ne olduğu ve fonksiyonları, IPA Uygulama Tüzüğü’nde açıklanmaktadır. Yararlanıcı ülke, bu idari birim ve otoriteler arasında görevler ayrımını sağlamakla yükümlüdür. Söz konusu birim ve otoriteler kurulup işlemeye başladıktan sonra AB, yardım fonları üzerindeki yönetim yetkisini yararlanıcı ülkeye devretmektedir.

Türkiye, bu yeni mali yardım mekanizmasının işleyişini düzenlemek üzere Avrupa Komisyonu ile 2008 yılında bir IPA Çerçeve Anlaşması imzalamıştır. Bu anlaşma gereğince ayrıca, Merkezi Olmayan Yapılanmanın IPA düzenlemelerine uygun olarak yeniden düzenlenmesi amacıyla 2011/15 sayılı bir Başbakanlık Genelgesi yayımlanmıştır.

IPA Uygulama Yöntemi çerçevesinde aday ülke için AB finansman döngüsü ise aşağıdaki adımları kapsamaktadır:

• Bütçesel karar
• Fonların ulusal programlara dağılımı
• Ulusal program
• Çeşitli ulusal programların içinde fonların ihalesi
• Fonların ödemesi

     B. Katılım Öncesi Yardımın Yararlanıcıları

İhalelere katılım Türkiye'nin yanı sıra, üye ve aday ülkelerden tüm gerçek ve tüzel kişilere açıktır. Katılım öncesi yardımın yararlanıcıları sadece Türk Hükümeti, kamu kurum ve kuruluşları ile sınırlı olmayıp, yerel yönetimler, iş dünyası temsilci örgütleri (meslek örgütleri vb.), sosyal tarafları temsil eden kuruluşlar (sendikalar), KOBİ'ler, dernekler, vakıflar, kar amacı gütmeyen örgütler gibi sivil toplum kuruluşlarıdır. Belirli bir programa teklif sunabileceklerin tam listesi o projenin ihale duyurusunda veya teklif çağrısında belirtilmektedir.

IPA III Dönemi (2021-2027)

Bir önceki döneme göre IPA fonları %27 oranında artmış ve 14,5 milyar avro olarak açıklanmıştır. Ancak diğer IPA dönemlerinden farklı olarak yeni dönemde ülkelere tahsis edilen bütçeler belirlenmemiştir. IPA III dönemi için belirlenen 5 öncelikli alan şu şekildedir:

• Hukukun üstünlüğü, temel haklar ve demokrasi
• İyi yönetişim, müktesebat uyumu, stratejik iletişim ve iyi komşuluk ilişkileri
• Yeşil Gündem ve sürdürülebilir bağlatısallık
• Rekabetçilik ve kapsayıcı büyüme
• Bölgesel ve sınır ötesi işbirliği

Proje seçimlerinde AB reformları ile ilgililik ve gelişmişlik kriterlerinin esas alınacağı ve ihale belgesi hazırlanmış olgun projelerin seçileceği belirtilmiştir.

AB FONLARININ VE AN PROGRAMLARINA KATILIMIN YÖNETİLMESİNE İLİŞKİN GENELGE KABUL EDİLDİ

24 Haziran 2023 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan 2023/11 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi ile AB’den sağlanan Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (Instrument for Pre-accession Assistance- IPA), Sınır Ötesi İşbirliği ve AB (Birlik) Programları fonlarının AB ile akdedilen anlaşmalarla uyumlu olarak idari ve mali yönetim ilkeleri çerçevesinde etkin kullanılmasını sağlayacak kamu idarelerini belirlemek ve bu kurumlar arasındaki ilişkileri düzenlemek amaçlanmaktadır. Genelge ile IPA III Mali Çerçeve Ortaklık Anlaşması’nda belirtilen görevleri yerine getirmek ve mali yardımların daha etkin kullanımını temin etmek üzere şu kurumlar belirlenmiştir:

• Katılım Öncesi Yardım Ulusal Koordinatörü- Avrupa Birliği Başkanlığı
• Ulusal Yetkilendirme Görevlisi – Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğünün bağlı bulunduğu Hazine ve Maliye Bakan Yardımcısı
• Ulusal Programlama Uyum Koordinatörü (UPUK)-Sektörel ve Kamu Yatırımları Genel Müdürlüğünün bağlı bulunduğu Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı Başkan Yardımcısı
• Kırsal Kalkınma Programı Yönetim Otoritesi – Tarım ve Orman Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğü

Tablo 1: IPA-III Tematik Pencereler; Tematik Öncelikler ve İlgili Kurumlar

Tematik Pencere	Tematik Öncelik	Yönetim Otoritesi	Sektör Sorumlusu Kurum	Mali Yönetimden Sorumlu Kurum
Hukukun üstünlüğü, temel haklar ve demokrasi	Yargı	Avrupa Birliği Başkanlığı	Adalet Bakanlığı	Merkezi Finans ve İhale Birimi (MFİB)
	Organize suçlarla mücadele/güvenlik	Avrupa Birliği Başkanlığı	İçişleri Bakanlığı	MFİB
	Göç ve sınır yönetimi	Avrupa Birliği Başkanlığı	İçişleri Bakanlığı	MFİB
	Temel haklar	Avrupa Birliği Başkanlığı	Avrupa Birliği Başkanlığı	MFİB
	Sivil toplum	Avrupa Birliği Başkanlığı	Avrupa Birliği Başkanlığı	MFİB
İyi yönetişim, AB müktesebatına uyum, iyi komşuluk ilişkileri ve stratejik iletişim	İyi yönetişim	Avrupa Birliği Başkanlığı		MFİB
	Kurumsal kapasite ve AB müktesebatına uyum
	Stratejik iletişim, izleme, değerlendirme ve iletişim faaliyetleri
Yeşil Gündem ve sürdürülebilir bağlantısallık	Çevre ve iklim değişikliği	Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı		Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı
	Ulaştırma, dijital ekonomi ve toplum, enerji
	Alt öncelik: Ulaştırma	Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı		Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı
	Alt Öncelik: Dijital ekonomi ve toplum	İlgili Yönetim Otoritesi		İlgili Kurum
	Alt Öncelik: Enerji	Avrupa Birliği Başkanlığı	Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı	MFİB
Rekabet edebilirlik ve kapsayıcı büyüme	Eğitim, istihdam, sosyal koruma ve kapsayıcı politikalar, sağlık
	Alt Öncelik: Eğitim, istihdam, sosyal koruma ve kapsayıcı politikalar	Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı		Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
	Alt Öncelik: Sağlık	Avrupa Birliği Başkanlığı		MFİB
	Özel sektörün geliştirilmesi, ticaret, araştırma ve yenilik	Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı		Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
	Balıkçılık, tarım ve kırsal kalkınma (kurumsal kapasite geliştirme)	Avrupa Birliği Başkanlığı	Tarım ve Orman Bakanlığı	MFİB
	IPARD Programı	Tarım ve Orman Bakanlığı		Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK)