AB TARAFINDAN COVID-19’UN EKONOMİK ETKİLERİ İLE MÜCADELEYE YÖNELİK ALINAN ÖNLEMLER

Avrupa Komisyonu, 20 Mart 2020 tarihinde Avro Alanı tarihinde ilk defa, COVID-19 salgınına karşı alınacak acil bütçe önlemlerini artırmak amacıyla İstikrar ve Büyüme Paktı çerçevesinde mevcut olan “genel istisna maddesini” harekete geçirmek yönünde bir öneri sundu. Bu öneri doğrultusunda, Avro Alanı ya da AB’de önemli bir ekonomik küçülme halinde, önerilen bütçe düzenlemelerinin, ülkelerin mali durumlarına bakılmaksızın askıya alınmasına ve mali kurallar gevşetilerek ulusal hükümetlerin ekonomilerine ihtiyaçları kadar para enjekte etmelerine olanak sağlanacak. Böylelikle ülkeler pandemi sırasında tıbbi tedavi ve nüfusun sınırlar içinde tutulması için ihtiyaç duyulan bütçe harcamaları için ek ödenek ayırabilecekler. Bilindiği üzere bu bütçe maddesi AB Konseyi’nin resmi onayı ile uygulanabiliyor. AB Maliye Bakanları’nın 23 Mart 2020 tarihli toplantısında İstikrar ve Büyüme Paktı’nın genel istisna maddesini harekete geçirmek için gerekli şartların oluştuğu yönünde karar alındı. Bu istisna maddesinin kullanılmaya başlamasıyla birlikte sağlık ve sivil koruma alanlarında rahatlama sağlanması ve ekonomik koşulların kötüleşmesinin önüne geçilmesi bekleniyor.   

Avrupa Komisyonu, COVID-19 karşısında AB ülkelerine yardım etmek amacıyla solunum cihazları ve koruyucu maske gibi tıbbi teçhizatlardan oluşan bir depolama sistemi oluşturma kararı aldı. Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen, ‘bugüne kadar oluşturulan ilk ortak acil tıbbi teçhizat stoku oluşturmak suretiyle AB dayanışmasını harekete geçirdiklerini’ söyledi. Söz konusu stokun içindeki tıbbi teçhizat kapsamında solunum cihazları gibi yoğun bakım aletleri, yeniden kullanılabilen maskeler, aşılar ve laboratuvar malzemeleri bulunacak. Bir veya birden fazla Üye Devlet stoka ev sahipliği yapacak ve yüzde 90’ı Komisyon tarafından finanse edilecek olan bu malzemelerin sağlanmasından sorumlu olacak.  Acil Müdahale Koordinasyon Merkezi (Emergency Response Coordination Center) ise bu stokun ihtiyaç duyulan ülkelere dağıtılmasından sorumlu olacak. Bu stok için ayrılacak olan AB bütçesi 40 milyonu bütçe yetkililerinin onayına tabi olmak suretiyle toplam 50 milyon avro. Buna ek olarak Ortak Tedarik Anlaşması (Joint Procurement Agreement) çerçevesinde Üye Devletler testler, solunum cihazları ve kişisel korunma malzemeleri satın alma sürecindeler. Koordineli bir şekilde gerçekleştirilmesi nedeniyle fiyat ve sayı gibi konularda avantaja sahip olabilmektedirler.

Halihazırda 410 milyar avroluk bir güce sahip olan Avrupa İstikrar Mekanizması’nın (ESM) -Avro Alanı için kalıcı kurtarma fonu- harekete geçirilmesi de alınması düşünülen önlemlerden biri. Bu konuda öngörülen reformun gerçekleşmesi halinde ESM’nin kriz önleme ve yönetimi konusundaki rolü güçlendirilecek ve olağandışı zorluklarla karşı karşıya olan Avro Alanı ülkelerinin kredi erişimi kolaylaşacak. ESM’nin ‘Corona tahvilleri’ basması da öneriler arasında yer alıyor.

Önümüzdeki günlerde Avrupa Komisyonunun Covid-19’in olumsuz sosyo-ekonomik sonuçlarını hafifletmek amacıyla 10 yıl kadar önce kurulmuş olan Avrupa Mali İstikrar Mekanizması’ndan esinlenerek yeni bir geçici enstrüman oluşturması bekleniyor. Hatırlamak gerekirse, bu mekanizma Komisyona AB adına son derece ciddi sorunlarla karşı karşıya olan Üye Devletlere verilecek borçları finanse etmek amacıyla 60 milyar avroluk bir fon oluşturmasına imkân sağlamıştı. Finansmanının nereden sağlanacağı konusunu belirlemek amacıyla yapılacak toplantı sonrasında en kısa zamanda yürürlüğe koyulması bekleniyor.

Komisyon Baskanı Ursula von der Leyen, geçici olarak şimdiye kadarki esnek devlet    yardımları kurallarının uygulanmasına izin verdiklerini açıkladı. Von der Leyen ayrıca Avrupa Merkez Bankası (AMB) tarafından atılan kararlı adım ve Komisyonun ortaya koyduğu 37 milyar avroluk pakete atıfta bulunarak Avrupa liderlerinin sözlerinde durarak pandemi nedeniyle sekteye uğrayan ekonomileri desteklediklerine değindi.

Avrupa Komisyonu, 19 Mart 2020 tarihinde balıkçılık ve su ürünleri sektöründe kriz nedeniyle zorda olanlara geçici bir yardım sağlamak amacıyla devlet yardımlarının kurallarını değiştirerek destek miktarını girişim başına 30.000 avrodan 120.000 avroya çıkardı. Yeni kurallar ayrıca Üye Devletlerin para yardımı, vergi avantajları gibi acil destek sağlamalarına ve bu yardımların 31 Aralık 2020 tarihine kadar sürdürülmesine izin veriyor.

AB Konsey Başkanlığı, AP ile havaalanı iniş-kalkış hakkı ile ilgili öneriyi müzakere etmek için Daimî Temsilciler Komitesi’nin (COREPER) onayını aldı. Söz konusu öneri bir sonraki yılda haklarını koruyabilmek için havayollarının iniş-kalkış haklarının en az yüzde 80’ini kullanmalarını öngören ’80/20 kuralını geçici olarak askıya alınması uygulamasının 24 Ekim 2020 tarihine kadar devam etmesini öngörüyor.

Avrupa Komisyonu 21-22 Mart tarihlerinde COVID-19 kapsamında ekonomiyi desteklemek amacıyla devlet yardımlarına ‘Geçici Çerçeve’ düzenlemesi altında kararlaştırılan bir seri yardım düzenlemesini beş ülke için onayladı. Bu çerçevede Fransa, Almanya, İtalya, Portekiz, Danimarka iş dünyası ve ekonominin yararlanacağı önlemleri alabilecekler. Fransa 5000’e kadar çalışanı olan şirketlere verilecek ticari borç ve kredilere devlet garantisi sağlamak üzere kamu yatırım bankası Bpifrance’a yardım sağlayacak. Bunun yansıra tüm şirketlere verilecek yeni borçlarla ilgili olarak bankalara verilen devlet garantileri de onaylanan düzenlemelerden. Fransa’nın planı, ekonomideki olumsuzluklardan etkilenen şirketlere likidite sağlamak amacıyla 300 milyar avro ayırmayı öngörüyor. Almanya’nın yardım planının bir bölümü, kalkınma bankası Kreditastalt für Wiederaufbau aracılığıyla tüm şirketlere verilecek borçların yüzde 90 riskini karşılamayı amaçlıyor. İtalyan yardım planı, solunum cihazları ve maske, gözlük, koruyucu tulum gibi kişisel korunmaya yönelik tıbbi teçhizatın üretimine destek sağlamak amacıyla 50 milyon avroyu kapsıyor. Portekiz, 3 milyar avroluk bir bütçe ile turizm, restoran, madencilik ve üretim sektörleri ile seyahat acentelerinin faaliyetlerini desteklemeyi ve KOBİ’lere yardımları öngörüyor. Danimarka’nın yardım planı KOBİ’lere destek sağlamak amacıyla 130 milyon avronun ayrılmasını öngörüyor.

Avrupa Komisyonu, özel sigorta piyasasındaki olası bir küçülme karşısında 2012 kısa dönemli ihracat kredisi bildirgesinde pazarlanabilir risk (marketable risk) kapsamındaki ülkelere yapılan ihracat için kısa dönemli ihracat kredisi özel sigorta kapasitesi oluşturma konusunda halka açık bir konsültasyon çağrısında bulundu.

Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi (ESMA) Başkanı Steven Maijoor, COVID-19 nedeniyle çöken piyasaların bu süreçte kesinlikle açık kalması gerektiğini vurguladı.

 

İç Pazarı Korumaya Yönelik Önlemler

20 Mart 2020 tarihinde ilgili bakanlar pandemi çerçevesinde İç Pazar konusunda ortaya çıkan sorunları ele aldılar. Bazı tıbbi malzemelerin ihracına getirilen kısıtlamalara ilişkin olarak özellikle tıbbi malzeme, yiyecek ve temel ihtiyaç maddelerinin Üye Devletler arasında dolaşımının kolaylaştırılması yönündeki ihtiyaç dile getirildi. Aynı zamanda Üye Devletler aralarında koruyucu maske üretilebilmesi için tekstil sanayinin yeniden organize olması için iş birliği yapıldı ve üye olmayan ülkeler tarafından olası kötü amaçlı hareketlere karşı sanayi bazının Avrupa’da kalması yönündeki ihtiyaca dikkat çekildi.

20 Mart 2020 tarihinde Avrupa Yolsuzlukla Mücadele Bürosu (OLAF), COVID-19’e karşı koruma sağladığı iddia edilen bazı sahte ürünlerin ithalatına soruşturma açtığını açıkladı. OLAF, maskeler, dezenfektanlar ve test kitleri gibi bu tür ürünlerin ‘etkisiz ve hatta sağlığa zararlı’ olduğu konusunda uyardı. İnternet üzerinden satışı yapılarak ve postayla Avrupa’ya gönderilen bu sahte ürünlerin etkisiz olmalarının yansıra Avrupa standartlarına uymadığı, sahte sertifikalarla ve normal fiyatlarının üzerinde satıldığı da bildirildi. Bu soruşturma çerçevesinde OLAF’ın Üye Devletlerin ve üçüncü ülkelerin ilgili yetkilileriyle işbirliği içinde olduğu da bildirildi.

ESMA pandemi nedeniyle çok sayıda şirketin uzaktan çalışmak durumunda kalması nedeniyle, MiFID II direktifinin gerektirdiği telefon görüşmelerinin kaydedilmesi şartına uyulması konusuna bir açıklık getirdi. Yapılan açıklamaya göre, COVID-19’in yaratığı olağandışı şartlar nedeniyle, şirketler tarafından alınan tedbirlere rağmen, MiFID II’nin gerektirdiği telefon konuşmalarının kaydedilmesi şartına uymanın olası olmadığı durumlarda şirketlerin, kayıt alınamamasından ortaya çıkacak riskleri azaltmak amacıyla, öncelikle müşterinin durumdan haberdar edilerek, yazılı not almak vb. şeklinde alternatif yöntemler geliştirmesinin beklendiği ancak bu önlemlerin ‘geçici’ nitelikte olması gerektiği ve ‘en kısa zamanda’ telefon konuşma kayıtlarının alınmaya başlanmasının gerekliliği vurgulandı.

Pandemi sırasında piyasalarda işlerin devamlılığını sağlamak amacıyla ESMA, 26 Mart 2020 tarihinde yürürlüğe girmesi beklenen sistematik içselleştiriciler için yeni tick-size regime uygulamasının 26 Haziran 2020 tarihine ertelediğini açıkladı.

Avrupa Nakliyat, Ulaşım, Lojistik ve Gümrük Hizmetleri Birliği (European Association for Forwarding, Transport, Logistics and Customs Services - CLECAT), COVID-19 pandemisi sırasında temel malların dolaşımını sağlamak amacıyla gümrük formalitelerinin kolaylaştırılması için Avrupa Komisyonuna çağrıda bulundu. Avrupa Komisyonun Ekonomiden Sorumlu Üyesi Paolo Gentiloni’ye gönderdikleri mektupta, AB gümrük kodunun bazı şartlar altında izin verdiği gibi gümrük borçlarının ve diğer vergilerin ödemelerinin ertelenmesi gibi birtakım önlemler alınması isteğinde bulundu. Avrupa’da ülkelerin gelir vergileri, şirket vergileri, KDV gibi konularda ödemelerin ertelenmesine izin verdiği ancak gümrük vergileri, faiz ve cezalarla ilgili önlemler alınmadığı, bu konuların Üye Devletlerin yetki alanında olmasına rağmen AB genelinde bir karar alınmasının gerekliliği vurgulandı. Çalışanların sağlığının korunması, iş yükünün ve bekleme sürelerinin azaltılması için gümrük formaliteleriyle ilgili belgelerin dijital ortamda gönderiminin yapılması gibi pragmatik önerilerde bulunuldu.

Üye Devletlerin çalışma ve sosyal haklar bakanları, Komisyonun Çalışma ve Sosyal Haklardan Sorumlu Üyesi Nicolas Schmit ve Başkan Yardımcısı Valdis Dombrovskis ile videokonferans aracılığıyla 19 Mart’ta biraraya gelerek COVID-19’un istihdam üzerindeki olumsuz etkilerini ortadan kaldırma amacıyla alınan ulusal önlemleri tartıştılar. Yapısal fonları ve yatırım fonlarını yöneten yetkililer için bir çalışma grubu kurulacağı açıklanırken aynı zamanda Avrupa Reasürans Aracı’nın (European Reinsurance Facility) yazdan önce kurulması için hazırlık çalışmalarının hızlandırılacağı teyit edildi. Toplantıda Almanya’da olduğu gibi işsizlerin ve asgari ücretlilerin desteklenmesi, KOBİ’lerin iflasını önlemek amacıyla vergilerin geciktirilmesi vb. önlemlerin alınması, çalışan anne-babalara günümüz sağlık koşullarına uygun çocuk bakımı desteği sağlanması gibi konularda karar alınmasına sıcak bakıldı.

COVID-19 nedeniyle evden çalışan insan sayısının çok fazla artması nedeniyle internet kullanımının aralıksız sürdürülebilmesi için Komisyonun İç Pazar’dan Sorumlu Üyesi Thierry Breton, Google, Youtube ve Netflix gibi internet şirketlerinin yetkilileriyle yüksek çözünürlük yerine standart seçeneğinin kullanılması konusunu görüştü.

AP’deki Yeşiller/EFA grubu, 19 Mart 2020 tarihinde AB Konseyi Başkanı Charles Michel, Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen ve Komisyonun Eşitlikten Sorumlu Üyesi Helena Dalli’ye yolladıkları mektupta ‘her ev güvenli bir mekan değildir’ diyerek izolasyon önlemlerinin ev içi şiddete maruz kalan insanların, özellikle de kadın ve çocukların, ulaşabilecekleri temel hizmetlerden mahrum kalmamaları için gerekli önlemlerin alınması gerekliliğini dile getirerek telefon yardım hatlarının çoğaltılması ve internet üzerinden yasal yardım alınabilmesini de içeren önerilerini sıraladı.

COVID-19’un yayılmasını önlemek amacıyla AB’nin iç sınırlarında yeniden getirilen kontrollerin malların dolaşımını yavaşlattığı gerçeğinden yola çıkarak Komisyon, trafik akışını artırmak, kıtlığı ortadan kaldırmak ve sektör çalışanlarının ‘zaten stresli olan işlerini’ kolaylaştırmak amacıyla 23 Mart 2020 tarihinde yeni  bir yönerge sundu. Yönerge kapsamında dört husus öne çıkıyor. Bunlardan birincisi oluşturulacak olan ’yeşil koridor’ aracılığıyla sınır geçişlerinin hızlandırılması amaçlanıyor. Avrupa Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen’e göre bu süre 15 dakikayı aşmamalı. Önceleri gıda ve ilaç gibi ‘temel’ malların ulaşımı için ayrılması öngörülen bu yeşil hatların ‘tüm’ malların serbest dolaşımını sağlamak için kullanılması gerektiği konusunda Üye Devletlere çağrıda bulunan von der Leyen, Avrupa’daki tedarik zincirlerinin çok sıkı biçimde birbirleriyle bağlı olduğuna vurgu yaptı. Halihazırdaki olağanüstü koşullar dikkate alınarak ulusal hükümetlere hafta sonu ve gece yasakları gibi bazı kısıtlamaları kaldırmaları yönünde çağrıda bulundu. Komisyon ayrıca idari formalitelerin ve sağlık kontrollerinin azaltılması için öneride bulundu. Yeni yönergeye göre, sınırlarda uygulanan işlemlerin en temele indirgenmesi, şoförlerin araçlarından çıkmaksızın ve kimlik kartı veya ehliyetten ve çok gerekliyse işvereninden getirdiği bir mektuptan başka bir belge sunmasına gerek olmaksızın sınır kontrollerinin gerçekleştirilmesi gerekiyor. Komisyon hijyen kurallarının artırılması ancak sektör çalışanlarının sağlık durumlarını gösteren bir belgeyi taşıma zorunluluğunun olmaması gerektiğine inandığını dile getiriyor. Üye Devletler tarafından atanacak olan aracıların ‘sınır geçiş noktalarındaki yeşil hatların’ düzgün olarak işlemesini sağlamakla yükümlü olacağı da belirtiliyor. Yine Komisyon’un belirttiğine göre hiçbir şoförün ayrımcılığa tabi tutulmaması ve ‘AB içinde malların serbest dolaşımını sağlamak durumundaki’ üçüncü ülke vatandaşlarının da aynı kurallara tabi olması gerektiğini belirtiyor. Şu ana kadar yalnızca Çek Cumhuriyeti’nin yeşil hatları oluşturduğu da bilgiler arasında.

 

Salgının Yayılmasını Önlemeye Yönelik Önlemler

Avrupa Komisyonu, COVID-19 nedeniyle her gün değişen koşullardan dolayı, 21 Mart 2020 itibarıyla AB’deki şirketlerin EFTA ülkeleri, Andora, Faroe Adaları, San Marino ve Vatikan’a yapılacak gözlük, maske, ağız ve burun koruması, eldiven ve benzeri tıbbi koruyucu maddeleri ihracatını onaya gerek olmaksızın sürdürebilecekleri açıkladı.

Avrupa Komisyonu Sözcüsü Eric Mamer, Avrupa Birliği Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell ile Singapur Dışişleri Bakanı Vivian Blakrishnan arasında yapılan video konferans sonucunda AB ve ASEAN’ın COVID-19’e karşı verilen mücadelede iş birliği yapmak konusunda görüş birliğine vardığını açıkladı. Borrell, bu görüşmelerin ilerletilerek pandemi nedeniyle bölgeler üzerindeki sosyal ve ekonomik etkilerin azaltılması, tedarik zincirinin açık kalması ve ilgili alanda bilimsel araştırmaların ilerletilmesi için birlikte çalışılacağına değindi.

AB Sivil Koruma Mekanizması’nın desteği ve üçüncü ülkelerdeki AB Delegasyonları tarafından konsolosluk yardımlarının koordinasyonu ile COVID-19 nedeniyle koyulan seyahat kısıtlamaları sonucu başka ülkelerde mahsur kalan AB vatandaşlarının ülkelerine iade edilmesi çalışmaları devam etmektedir. Belçika, Tunus’tan gelecek Belçikalı ve diğer AB vatandaşlarının ülkelerine iade edilebilmeleri için yapılacak uçuşun ortak finansmanı için mekanizmayı aktive etmiş ve 223 Avrupa vatandaşını ülkelerine getirmiştir. Letonya Gürcistan’dan, Litvanya Endonezya’dan, Çek Cumhuriyeti ise Mısır, Vietnam ve Filipinler’den yapılacak uçuşlarla çalışmalara katılmıştır. Polonya Çad, Sudan, Nepal ve Maldivlerden, İngiltere ise Peru’dan yapacakları uçuşlarla katkılarını sağlamaktadırlar. Buna ek olarak Sivil Koruma Mekanizması Wuhan (Çin), Japonya, Yeni Zelanda, Cezayir ve Tunus’tan AB vatandaşlarını ülkelerine geri getiren uçuşların yüzde 75”ini ortak finanse etmiştir.

Avrupa Sivil Koruma Mekanizması’na dahil olan 34 ülke Komisyon tarafından oluşturulması yönünde karar alınan tıbbi teçhizat stokuna (RescEU) ev sahipliği yapmak için başvurabilecek ve bu stoktan ihtiyaçları doğrultusunda tıbbi teçhizat siparişi verebileceklerdir.

Uzman doktorlar, hemşireler ve iki mobil laboratuvardan oluşan Avrupa Medikal Topluluğu (European Medical Corps), COVID-19 nedeniyle gerçekleşen ölümlerin Çin’den daha fazla olduğu İtalya’ya bile henüz yollanmamıştır. AB’deki durumun zorluğuna ve bu doktor ve hemşirelerin Komisyon personeli değil de Üye Devletlerin personeli olduğuna dikkat çekilerek, ihtiyacı olan devletlere sağlık personelinin yollanmasının halihazırda pek olası görünmediğini ifade edilmiştir.

AB tarım ve balıkçılık bakanları 25 Mart 2020 tarihinde video konferans aracılığıyla bir araya gelerek pandemiyle mücadele nedeniyle koyulan kısıtlamalardan kaynaklanabilecek olası gıda arzındaki sıkıntıların nasıl önlenebileceğini ele almışlardır.

Bölgeler Komitesi Başkanı Apostolos Tzitzikostas, 20 Mart 2020 tarihinde yaptığı açıklamada şehir ve bölgelere yardım amacıyla 10 milyar avroluk bir Avrupa sağlık mekanizması kurulması için çağrıda bulunmuştur.

AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, Korona virüs krizi nedeniyle çok büyük zorluklar yaşayan ve Amerikan yaptırımları nedeniyle ihtiyaç duyduğu gerekli teçhizatı satın alamayan İran’a insani yardımda bulunulması konusunda çağrıda bulundu. Tarım ticareti ürünleri, ilaç ve tıbbi teçhizatın Amerikan yaptırımlarına tabi olmadığını belirten Borrell’e göre önümüzdeki haftalarda 20 milyon avroluk bir insani yardımın İran’a gönderilmesi bekleniyor.

COVID-19’e karşı geliştirilecek tedavi yöntemlerinin araştırılması amacıyla DSÖ’nün koordine ettiği ‘Solidarity’ (Dayanışma) adlı projenin yanı sıra tamamen AB kökenli  ‘Discovery’ (Keşif) adlı proje 22 Mart tarihinde lanse edildi. Bu çerçevede DSÖ tarafından öncelikli olarak tespit edilen seri deneysel tedavi yöntemleri Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, İngiltere, Almanya ve İspanya’daki 3200 hastaya uygulanacak.

 

Şehnaz Dölen

İKV Kıdemli Uzmanı