1999-2005 DÖNEMİ

ADAYLIK SÜRECİ
 

1999 yılında gerçekleşen Helsinki Zirvesi’nde, Türkiye’nin adaylık statüsünün teyit edilmesi ve Türkiye’nin AB’nin yeni Genişleme Politikası çerçevesinde oluşturulan sisteme, diğer aday ülkelerle eşit statüde katılacağına ilişkin karar, Türkiye-AB ilişkilerinin dönüm noktası olmuştur.Helsinki Zirvesi kararlarına göre, Türkiye’nin, diğer aday ülkeler gibi Katılım Öncesi Stratejisi’nden ve katılım öncesi araçlardan yararlanması öngörülmüştür. Böylece Türkiye, Topluluk Programları ve Ajansları’nın yanı sıra, katılım süreci çerçevesinde aday ülkeler ile Birlik arasında yapılan toplantılara katılma imkânına sahip olmuştur.

Helsinki Zirvesi’ni takiben başlayan adaylık sürecinde, diğer aday ülkeler için olduğu gibi Türkiye için de her yıl İlerleme Raporu hazırlanmıştır. 1999 yılında açıklanan İlerleme Raporu’nda yer alan değerlendirmeler, ilk Katılım Ortaklığı Belgesi’nin de temelini oluşturmaktadır. Belgenin; siyasi ve ekonomik kriterler ile beraber, üye ülke olmanın gerektirdiği yükümlülükler, AB müktesebatının üstlenilmesine ilişkin Ulusal Program ve katılım hazırlıkları üzerinde yoğunlaşacağı belirtilmiştir. Bu bağlamda, Katılım Ortaklığı’nın öncelikleri ve mevzuatın yakınlaştırılması konularındaki gelişmeyi izlemek ve AT-Türkiye Ortaklık Komitesi’ne yardımcı olmak amacıyla 3/2000 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı ile 8 adet Alt Komite kurulmuştur. Komisyon ayrıca, Türk mevzuatının Topluluk müktesebatıyla uyumlaştırılması amacıyla, müktesebatın analitik incelenmesi sürecini hazırlamakla ve katılım öncesine yönelik mali kaynakların eş güdümü için tek bir çerçeve sunmakla görevlendirilmiştir.

Türkiye, Helsinki Zirvesi’ni takip eden dönemde yoğun bir reform sürecine girerek, AB siyasi kriterlerine uyum sağlamak amacıyla çok sayıda yasa ve mevzuat düzenlemesini içeren 8 Uyum ve 2 Anayasa Değişikliği Paketi’ni kabul etmiştir. Türkiye ile ilgili olarak, 2004 yılı İlerleme Raporu ve tavsiyesi doğrultusunda, Kopenhag siyasi kriterlerinin yeterli ölçüde karşılandığının belirlenmesi hâlinde gecikmeksizin katılım müzakerelerine başlanacağı ifade edilmiştir.

Avrupa Komisyonu’nun, Genişleme Politikası çerçevesinde oluşturduğu sistemin en önemli aracı olan Katılım Ortaklığı Belgesi, Türkiye’nin Kopenhag Kriterleri’ne uyumu ve Topluluk mevzuatını üstlenmesi için gerekli çalışmaları tamamlamasına yönelik kısa ve orta vadeli hedefleri ortaya koyacak şekilde hazırlanmıştır. AB, Türkiye için hazırladığı ilk Katılım Ortaklığı Belgesi’ni 8 Mart 2001 tarihli kararı ile kabul etmiştir.

Katılım Ortaklığı Belgeleri, aday ülkelerin üyeliğine kadar geçerliliğini korumakta, ancak adayların gösterdiği ilerlemelere bağlı olarak Komisyon tarafından yenilenmektedir. Bu kapsamda, Türkiye’nin kaydettiği ilerlemeler ve oluşan gereklilikler doğrultusunda revize edilen Katılım Ortaklığı Belgesi, 19 Mayıs 2003 tarihinde kabul edilmiştir. Türkiye tarafından hazırlanan ve ilk Katılım Ortaklığı Belgesi’nde yer alan önceliklerin hangi somut önlemlerle ve hangi takvim çerçevesinde gerçekleştirileceğini gösteren ilk Ulusal Program 24 Mart 2001, revize edilmiş Ulusal Program ise 24 Temmuz 2003 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Katılım Ortaklığı Belgesi çerçevesinde hazırlanan Katılım Öncesi Ekonomik Program’ın ilki 1 Ekim 2001, ikincisi 14 Ağustos 2002, üçüncüsü 15 Ağustos 2003, dördüncüsü ise 30 Kasım 2004 tarihlerinde Avrupa Komisyonu’na sunulmuştur. Türkiye’nin adaylık statüsünün Helsinki Zirvesi’nde teyit edilmesinin ardından, Türkiye’ye sağlanan mali yardım miktarı da artırılmıştır.

Haziran 2000 Feira Zirvesi’nde Türkiye’nin katılım müzakerelerinde kaydettiği ilerlemelerin olumlu olduğu belirtilmiştir. Türkiye’ye ilişkin olarak, üyelik kriterlerine uyum amacıyla olumlu yönde ilerleme kaydedildiği, ancak Helsinki Zirvesi’nin kararları uyarınca insan hakları, hukukun üstünlüğü ve yargı alanında somut ilerlemeler beklendiği belirtilmiştir. Ayrıca Türkiye’nin AB müktesebatına uyumunun analitik inceleme sürecinin hazırlıklarında ulaşılan aşama konusunda Komisyon’un Konsey’e bilgi vermesi istenmiştir.

Aralık 2000 Nice Zirvesi’nde Avrupa Konseyi, Komisyon’un 2000 Strateji Belgesi’ni kabul etmiş ve aday ülkelerin çoğunluğunun üyeliğine ilişkin hedef tarih olarak 2004’ü belirlemiştir. Konsey, Türkiye’nin Katılım Öncesi Stratejisi’ni uygulamada kaydettiği ilerlemeyi memnuniyetle karşıladığını belirtmiştir. Diğer yandan, Türkiye’den Katılım Ortaklığı Belgesi’ne dayanarak ulusal programını hızla hazırlayıp sunması istemiştir. Aralık 2001 Laeken Zirvesi’nde Türkiye’nin siyasi kriterlere uyumda ilerleme kaydettiğinin altı çizilmiş, başta insan hakları olmak üzere siyasi kriterlere ve ekonomik kriterlere birlikte uyum sağlaması yolunda ilerlemesini sürdürmesinin desteklendiği belirtilmiştir.

Aralık 2003 Selanik Zirvesi’nde Konsey tarafından; Türkiye’ye yönelik olarak, hükümetin 2003 yılından önce devam etmekte olan yasama çalışmalarını tamamlamak istemesi ve reform sürecinin takip edilmesi yönündeki girişimlerinden memnuniyet duyulduğu ifade edilmiştir.

1 Mayıs 2004 tarihinde on yeni üye ülkenin AB’ye resmen katılması ile tarihinin en kapsamlı genişlemesini de tamamlayan AB’nin, Aralık 2004 Brüksel Zirvesi’nde aldığı kararla, Türkiye-AB ilişkileri yeni bir aşamaya taşınmıştır. 1999 Helsinki Zirvesi’nde adaylığın teyidinden itibaren Türkiye’nin başlattığı ve 2002 Kopenhag Zirvesi sonrasında hız verdiği siyasi kriterlere uyum yönünde gerçekleştirilen reformların ve uygulamanın güçlendirilmesine yönelik çalışmaların sonucunda, AB Devlet ve Hükümet Başkanları, Türkiye’nin siyasi kriterleri karşıladığını tespit etmiş, katılım müzakerelerinin açılmasını öneren Avrupa Komisyonu’nun 6 Ekim tarihli tavsiyesi doğrultusunda Türkiye ile müzakerelerin 3 Ekim 2005 tarihinde başlatılmasına karar vermişlerdir.

29 Haziran 2005 tarihinde Avrupa Komisyonu, 2005 yılı içinde Türkiye’ye yönelik olarak hazırlanması öngörülen belgelerden, “Türkiye İçin Katılım Müzakereleri Çerçevesi Taslağı"nı açıklamıştır. Taslak’ta, müzakereleri düzenleyen genel ilkeler, müzakerelerin içeriği, müzakere prosedürleri ve müzakere başlıklarına ilişkin liste yer almaktadır.

Aynı tarihte Komisyon, “Aday Ülkeler ile AB Arasında Sivil Toplumlar Arasındaki Diyaloğa İlişkin Tebliği”i yayımlamıştır. AB ile aday ülkelerin toplumlarını birbirlerine daha fazla yakınlaştırmayı hedefleyen Tebliğ’de Türkiye ve Hırvatistan sivil toplumlarının güçlendirilmesine ilişkin çeşitli öneriler de yer almaktadır.

30 Temmuz 2005 tarihinde Ankara Anlaşması’nı 2004 yılında AB’ye katılmış olan on ülkeyi kapsayacak şekilde genişleten “Ek Protokol”ü imzalayan Türkiye, aynı gün yayımladığı deklarasyon ile bunun GKRY’yi tanımak anlamına gelmediğini ifade etmiştir.

AB, 3 Ekim 2005 tarihinde, Türkiye ile katılım müzakerelerini başlatmıştır. 2005 tarihi itibariyle Türkiye-AB arasında meydana gelen gelişmelere web sitesinin "Katılım Süreci" altında ulaşabilirsiniz.