KOMŞULUK POLİTİKASI VE GENİŞLEME MÜZAKERELERİ

Genişleme politikası, AB’nin Birliğe üye olmak isteyen devletlere ilişkin politikasıdır. 1957 yılında altı devlet tarafından kurulan Avrupa Topluluğu, altı genişleme dalgasının sonucunda 28 üye devlete genişlemiştir. Kurucu Antlaşmalar, yeni üyelerin Birliğe katılması için birtakım kurallar ve uygulamalar getirmesine karşın, Birliğin bu alandaki politikası ancak Soğuk Savaş’ın sona ermesinin ardından Avrupa sahnesine çıkan yeni devletlerden üyelik için gelen talep ve bu ülkelerdeki dönüşümü etkileme ihtiyacı temeline kapsamlı bir politika halini almıştır.

Genişleme politikası bütünleşmeye de ivme kazandırmış, buna karşılık 2004 ve 2007 yıllarında iki dalga halinde gerçekleşen Doğu Genişlemesi (Eastern Enlargement) kapsamında on iki devletin AB üyesi olması ile AB’nin çok kısa bir sürede 15 üyeden 27 üyeye genişlemesi; genişleme politikasının da sınırlarını ortaya koymuştur. 1 Temmuz 2013 tarihinde Hırvatistan’ın üyeliğiyle AB’nin üye sayısı 28’e yükselmiştir. Günümüzde, genişleme politikası kapsamında AB üyeliğine başvuruda bulunan ülkeler ve Batı Balkanlar’daki potansiyel aday ülkeler bulunmaktadır.

AB Antlaşması Madde 49 ve Kopenhag Kriterleri, genişlemenin yasal çerçevesini belirlemektedir. Genişleme politikasının hedefi, AB üyeliğine başvuruda bulunan ülkeleri üyeliğin yükümlülüklerini üstlenmeye hazırlamaktır. Batı Balkan ülkelerine yönelik sürdürülen istikrar ve ortaklık sürecinde ise amaç potansiyel aday ülkelerin AB’ye yakınlaştırılmasıdır. Her iki süreç de sıkı koşullar temelinde her ülkenin özellikleri ve özel ihtiyaçları göz önünde bulundurularak tasarlanmış olmakla birlikte, birtakım mali araçlarla desteklenmektedir.

AB Antlaşması’nda belirtildiği şekilde, AB’nin temel değerlerine saygı gösteren ve bu değerleri destekleyen her Avrupa devleti AB üyeliği için başvuruda bulunabilir. AB’ye katılmak isteyen devletlerin 1993 yılında Kopenhag AB Liderler Zirvesi’nde belirlenen ve bu nedenle “Kopenhag Kriterleri” olarak bilinen şartları yerine getirmeleri gerekmektedir. AB’ye üye olmak isteyen ülkelerden beklenenler şu şekildedir:

• Siyasi kriterler: demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları ve azınlık haklarının korunmasını garantileyen istikrarlı kurumların varlığı;
• Ekonomik kriterler: AB bünyesinde rekabetçi piyasa koşullarının baskısına dayanabilecek işleyen bir piyasa ekonomisinin varlığı;
• Yasal açıdan ise, siyasi, ekonomik ve parasal birliğin amaçlarına bağlılık başta olmak üzere üyelikten kaynaklanan yükümlülükleri üstlenebilme yeteneği.

Buna ek olarak, Batı Balkan ülkeleri için İstikrar ve Ortaklık Süreci kapsamında bölgesel işbirliği ve komşularla iyi ilişkiler gibi bazı kriterler getirilmiştir. Genişleme politikası “koşulluluk” (conditionality) ilkesi temelinde yürütülmektedir.

Üyelik süreci, her aşaması mevcut Üye Devletlerin onayına tabi olan üç etaptan oluşmaktadır:

1. AB üyeliği için başvuruda bulunan devlete üyelik perspektifinin sunulmasının ardından söz konusu devlete AB üyeliği için resmen “aday ülke” statüsünün verilmesi;
2. Katılım müzakerelerinin başlatılması;
3. Katılım müzakerelerinin ve gerekli reformların tamamlanmasının ardından, söz konusu ülkenin tüm Üye Devletlerin onayı ile AB üyeliğine kabul edilmesi.

AB Genişlemesi Kronolojisi

Birinci genişleme dalgası: Batı Avrupa ülkeleri

1973- İngiltere, İrlanda, Danimarka,

İkinci ve üçüncü genişleme: Güney Avrupa ülkeleri

1981- Yunanistan

1986- İspanya, Portekiz

Dördüncü genişleme: Avrupa Serbest Ticaret Alanı (EFTA) ülkeleri

1995- İsveç, Finlandiya, Avusturya

Beşinci genişleme: Doğu Genişlemesi ya da “Büyük Patlama”

2004- Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Slovakya, Estonya, Letonya, Litvanya, Malta, GKRY

2007- Romanya, Bulgaristan

Altıncı genişleme

2013 – Hırvatistan

Genişlemenin bugünü:

Hâlihazırda, AB üyelik perspektifine sahip yedi devlet bulunmaktadır. Bunlardan AB üyeliğine aday ülke statüsü elde edenler Türkiye, Kuzey Makedonya, Karadağ, Sırbistan ve Arnavutluk’tur. Bosna-Hersek ve Kosova ise potansiyel aday ülke statüsüne sahiptir.