AB KURUMLARI

Avrupa Parlamentosu (AP)

AP, 450 milyona yakın Avrupa vatandaşının temsilcilerinden oluşur. AP üyeleri, 1979 yılından beri beş yılda bir doğrudan oyla seçilmektedir. Mayıs 2019'da yapılan seçimlerde 751 AP üyesi seçilmiş, ancak AP'nin üye sayısı 31 Ocak 2020'de Birleşik Krallık'ın AB'den ayrılmasını takiben 705 olarak güncellenmiştir.

Üye ülkeler, AP’de nüfusları oranında sandalye sayısına sahiptirler. Ancak, AP milletvekilleri, mensubu oldukları ülkeden bağımsız olarak, AP’deki siyasi grupların içinde faaliyet gösterirler. Günümüzde AP’de yedi siyasi grubun yanı sıra herhangi bir siyasi gruba bağlı olmayan bağımsız milletvekilleri de yer almaktadır. AP Başkanı, AP üyeleri arasından, üyelerin salt çoğunluğu ile seçilir ve 2,5 yıl (yasama döneminin yarısı boyunca) görev yapar. Halihazırda, Roberta Metsola  AP Başkanı olarak görev yapmaktadır.

Lizbon Antlaşması; bir ülkeden gelen parlamenter sayısını nüfusları temel alınarak en fazla 96 en az 6 olmak üzere, AP üyelerinin toplam sayısını Başkan ile birlikte azami 751 olarak belirlemiştir. 1 Temmuz-31 Ocak 2020 tarihleri arasında AP, Lizbon Antlaşması'nda öngörüldüğü şekilde 751 üyeden oluşmakta iken Birleşik Krallık'ın AB üyeliğinden ayrılmasını takiben AP üyelerinin sayısı 705 olmuştur. Birleşik Krallık'ın sahip olduğu 73 sandalyeden 27'si üye ülkeler arasında paylaştırılmıştır.

Tüm parlamentolar gibi AP’nin de üç temel yetkisi vardır: yasama, denetim, bütçe. Bu çerçevede AP, Komisyon’un önerilerini inceler ve Konsey ile birlikte yasama sürecine katılır (bkz. Yasal Çerçeve); yönelttiği yazılı veya sözlü sorularla ve vereceği gensoru önergeleriyle Komisyonu denetleme yetkisine sahiptir; AB’nin yıllık bütçesini onaylamak ve uygulanmasını denetlemek suretiyle Konsey ile birlikte bütçe yetkisini paylaşır. 1 Aralık 2009’da yürürlüğe giren Lizbon Antlaşması, AP’nin AB bütçesi üzerindeki yetkilerini artırmış, yasama yetkilerini neredeyse tüm alanlarda Konsey ile eşit konuma getirmiştir. Ayrıca AP, Komisyon Başkanını ve Avrupa Ombudsmanı’nı seçer.

Olağan aylık genel kurulu, tüm AP üyelerinin katılımıyla Strazburg’da; komite toplantıları ve diğer genel kurulları Brüksel’de gerçekleştirilen AP’nin Sekreteryası Lüksemburg’dadır. Toplantıları ve tartışmaları kamuya açık olan AP’nin kararları, tutum belgeleri ve toplantı tutanakları AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanır.

Ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Avrupa Birliği Zirvesi (AB Devlet ve Hükümet Başkanları Konseyi)

Avrupa Birliği Zirvesi, üye ülke devlet ve hükümet başkanlarıyla Avrupa Komisyonu Başkanı’nı, AB Konseyi Başkanı’nı ve AB Dışişleri ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi’ni bir araya getirir. Toplantılara AB Zirvesi Başkanı başkanlık eder. 1974 yılından beri toplanan ve “Zirve” olarak adlandırılan söz konusu toplantılarda liderler önemli konuları tartışırlar; AB’nin orta ve uzun vadeli politikalarını belirlerler. 1992 yılında resmi statü kazanan AB Zirvesi, Lizbon Antlaşması’nın yürürlüğe girmesiyle birlikte AB’nin yedi resmi kurumundan birisi olmuştur. Avrupa Birliği Zirvesi yılda en az dört defa toplanır. 

Lizbon Antlaşması ile birlikte getirilen bir başka önemli değişiklik de üye ülkeler tarafından 2,5 yıllık bir süre için bir AB Zirvesi Başkanı’nın atanması olmuştur. Başkan, nitelikli çoğunluk ile göreve gelir ve görev süresi bir kez  uzatılabilir. Belçika eski Başbakanı Herman van Rompuy 19 Kasım 2009 tarihinde AB Devlet ve Hükümet başkanları tarafından gerçekleştirilen gayriresmî zirvede AB Zirvesi’nin ilk daimi Başkanı olarak atanmış ve bu görevi 30 Kasım 2014 tarihine kadar yürütmüştür. 1 Aralık 2014 tarihinde Polonya eski Başbakanı Donald Tusk AB Zirvesi'nin Başkanı olarak atanmış ve 30 Kasım 2019'a kadar görev yapmıştır. 1 Aralık 2019 tarihinden bu yana Belçika eski Başbakanı Charles Michel, AB Zirvesi Başkanı olarak görev yapmaktadır.

Burada altı çizilmesi gereken önemli bir unsur da, kurum adlarını Türkçe’ye çevirirken yaşanan kavram kargaşasıdır. İngilizce’de “European Council” (Fransızca’da “Conseil européen”) olarak ifade edilen kurum AB’ye üye devletlerin devlet ve hükümet başkanlarının bir araya geldiği zirvelerdir. Bunun için kullanılabilecek doğru ifade “Avrupa Birliği Zirvesi” olabilir. Aşağıda bilgi verdiğimiz Avrupa Birliği Konseyi (ya da kısaca Konsey), “Council of European Union”ın (Fransızca’da “Conseil de l’Union européenne”) Türkçe karşılığıdır.

AB kurumları içerisinde yer almayan, 1949 yılında kurulmuş olan, merkezi Strazburg’da olan ve Türkiye de dâhil olmak üzere 47 üyesi bulunan uluslararası örgüt ise Avrupa Konseyi’dir (Council of Europe – Conseil de l’Europe).

Ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Avrupa Birliği Konseyi

Bakanlar Konseyi ve Konsey olarak da bilinen bu organ, Birlik içindeki ana karar alma merciidir. Her bir üye ülkenin bakanlarından oluşur. Konsey’de üye devlet çıkarları temsil edilir. Konsey Başkanı’nın girişimi veya Komisyon üyelerinin talebi üzerine gündemdeki konulara göre üye ülkelerin ilgili bakanları nezdinde toplanır. Örneğin, Bakanlar Konseyi, tarım ve balıkçılığa ilişkin konuları tartışacaksa, üye ülkelerin tarım ve balıkçılık bakanları “Tarım ve Balıkçılık Konseyi” olarak toplanır. Konsey toplantıları üye ülkelerin Daimi Temsilcilerinden oluşan Komite (Daimi Temsilciler Komitesi – Comité des Representants Permanents - COREPER) tarafından hazırlanır.

Konsey 10 farklı birleşimde toplanmaktadır:

- Genel İşler Konseyi
- Dış İlişkiler Konseyi
- Ekonomik ve Mali İşler Konseyi
- Adalet ve İçişleri Konseyi
- İstihdam, Sosyal Politika, Sağlık ve Tüketici Hakları Konseyi
- Rekabetçilik Konseyi- Ulaştırma, Telekominikasyon ve Enerji Konseyi
- Tarım ve Balıkçılık Konseyi
- Çevre Konseyi
- Eğitim, Gençlik, Kültür ve Spor Konseyi

AB Konseyi’nde kararlar üç farklı usule göre alınır: oybirliği, oy çokluğu ve nitelikli çoğunluk. 1 Aralık 2009 tarihinde yürürlüğe giren Lizbon Antlaşması ile birlikte Konsey’deki esas oylama usulü nitelikli çoğunluk olarak düzenlenmiştir. Kararların yaklaşık yüzde 80'i bu usülle alınmaktadır. Ortak Dış ve Güvenlik Politikası ve yeni üyelerin katılımı gibi konularda oybirliği aranmaya devam etse de oybirliği aranan durumlar istisnaî kalmaktadır. Lizbon Antlaşması hükümlerine paralel olarak, AB Konseyi'nde nitelikli çoğunlukla karar almada 1 Kasım 2014 tarihinden itibaren “çifte çoğunluk” şartı aranmaktadır. Bu çerçevede, nitelikli çoğunluk metoduyla karar almada AB toplam nüfusunun en az yüzde 65’inin temsil edecek şekilde üye ülkelerin en az yüzde 55’inin (yani 27 üye  ülkeden 15'inin) onayı aranmaktadır. Ayrıca, bloke edici azınlık olarak da en az dört üye ülkenin karara karşı çıkmamış olması gerekmektedir.  Yeni sistem, üye ülke nüfuslarının önemini artırmaktadır. 

AB üyesi her ülke, dönüşümlü olarak Konsey başkanlığını altı ay süresince üstlenir. Lizbon Antlaşması ile birlikte altı aylık dönem başkanlığı sistemi, devamlılığın ve tutarlılığın sağlanması amacıyla üç ülkenin 18 ay boyunca yürüteceği Üçlü Başkanlık (trio Presidency) sistemine dönüştürülmüştür. Bu sistemin ilk kez uygulandığı dönem, 2010 Ocak – 2011 Temmuz arasındaki İspanya- Belçika- Macaristan Dönem Başkanlığı olmuştur.

AB Konseyi’nin temel sorumlulukları şu şekilde özetlenebilir:

- Yasama (Birçok alanda bu sorumluluğu AP ile paylaşır. Bkz. Yasal Çerçeve);
- Üye devletlerin genel ekonomi politikalarının koordinasyonu;
- AB bütçesinin onaylanması (Bu sorumluluğu AP ile birlikte yerine getirir);
- AB ile diğer ülke(ler) veya uluslararası örgütler arasında uluslararası anlaşmalar imzalanması;
- AB Konseyi tarafından ortaya koyulan yönlendirici ilkelere dayanarak AB’nin ortak dış ve güvenlik politikasının geliştirilmesi;
- Cezai konularda ulusal mahkemeler ve polis güçleri arasında işbirliğinin koordinasyonu.

Ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Avrupa Komisyonu

Komisyon’un dört temel görevi vardır: AP’ye ve Konsey’e yasa önerisinde bulunmak; AB politikaları ve bütçesini yönetmek ve uygulamak; AB Adalet Divanı ile birlikte Avrupa mevzuatının uygulanmasını sağlamak; AB’yi uluslararası düzeyde temsil etmek (örneğin AB ve diğer ülkeler arasında anlaşmalar müzakere etmek). Bu bağlamda, yasa önerisinde bulunma Komisyon’un münhasır yetkisidir. Komisyon, Üye devletlerin çıkarlarını temsil eden Konsey’in aksine, hükümetlerden bağımsızdır ve genel AB çıkarlarını korur. Bu çerçevede, Komisyon üyeleri 5 yıl sürecek görevlerine başlamadan önce tarafsızlık yemini ederler. Komisyon, icraatından AP karşısında siyasi olarak sorumludur. Bu çerçevede AP, güvensizlik önergesi vererek Birliğin yürütme organı konumunda olan Komisyon’un görevine son verme yetkisine sahiptir.

Avrupa Komisyonu Başkan adayı AB Zirvesi tarafından, AP’de yapılan seçimler dikkate alınmak suretiyle, nitelikli çoğunlukla belirlenerek AP’ye sunulur ve AP üyelerinin çoğunluğu tarafından seçilir. Üye devletlerin gösterdiği adaylar arasından Komisyon Başkanı tarafından seçilen Avrupa Komisyonu üyeleri de, AB Zirvesi tarafından AP’nin onayına sunulur. Komisyon bir heyet olarak AP’den güvenoyu aldıktan sonra AB Zirvesi tarafından nitelikli çoğunluk ile atanır. Başkan yardımcılarından birisi, Lizbon Antlaşmasıyla getirilen yeni bir görev olan Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi olarak Başkan ile mutabık kalarak AB Zirvesi tarafından atanır. Yüksek Temsilci, Konsey’in talimatları doğrultusunda kendi katkılarıyla birlikte Birliğin ortak dış ve güvenlik politikasını yürütür. 1 Aralık 2019 itibarıyla Josep Borrell, AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi olarak görev yapmaktadır. Bu görev daha önce Catherine Ashton (2009-2014) ve Federica Mogherini (2014-2019) tarafından yürütülmüştür.

Üst düzey görevlendirmeler kapsamında, AB liderleri tarafından Avrupa Komisyonu Başkanı olarak belirlenen Almanya eski Savunma Bakanı Ursula von der Leyen, AP'nin de onayını aldıktan sonra 1 Aralık 2019 tarihinde Avrupa Komisyonu Başkanı olarak göreve gelmiştir. Von der Leyen, Avrupa Komisyonu'nun ilk kadın başkanı olma özelliğine sahiptir. Her üye ülkeden bir üye gönderdiği Avrupa Komisyonu'nun üye sayısı 27'dir. Merkezi Brüksel’de bulunan Avrupa Komisyonu'nun Lüksemburg’da ofisleri, tüm AB üyesi ülkelerde temsilcilikleri, dünyanın birçok başkentinde ise delegasyonları vardır.

Ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Avrupa Birliği Adalet Divanı

AB mevzuatının tüm üye devletlerde aynı şekilde yorumlanması ve uygulanmasını sağlamakla görevlidir. Adalet Divanı; üye devletler, AB kurumları, işletmeler ve kişiler arasındaki anlaşmazlıkların çözümlenmesi yetkisine sahiptir. Yetkisi, sadece ilgili Birlik tasarrufunun yorumlanması veya geçerliliği konusunda karar verilmesi ile sınırlıdır; ulusal anlaşmazlıklarla ilgili karar verme yetkisi yoktur. Kararları bağlayıcıdır. Divan, her üye devletten birer tane olmak üzere 27 hâkim ve 11 hukuk sözcüsünden oluşur. Hâkimler ve hukuk sözcüleri, üye devlet hükümetlerinin mutabakatı ile altı yıl için atanırlar ve yeniden atanmaları da mümkündür. AB Adalet Divanı, Genel Kurul, Büyük Daire ve Daireler (uzmanlık mahkemeleri) olmak üzere üçlü bir yapıdan oluşur.

Ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Avrupa Sayıştayı

1975 yılında kurulmuştur ve merkezi Lüksemburg’dadır. Her bir üye ülkeden Konsey tarafından 6 yıl için atanan toplam 27 üyeden oluşur; üyeler, Konsey tarafından AP’ye danışıldıktan sonra tayin edilir. Avrupa Sayıştayı'nın temel görevi, AB bütçesinin doğru bir şekilde kullanılmasını sağlamaktır. Bu görevi yerine getirirken AB gelirleri veya harcamalarını idare eden her türlü kurumun kayıtlarını inceleyebilir; gerektiğinde yerinde denetleme yapabilir. Ayrıca her yıl bir önceki mali yıla ilişkin bir rapor hazırlar ve bunu AP’ye ve Konsey’e sunar. Bu yıllık rapor, AP’nin, Komisyon’un bütçeyi idaresini onaylayıp onaylamamasında önemli bir rol oynar. Avrupa Sayıştayı, bunların yanı sıra, AB mali tüzükleri kabul edilmeden önce görüş bildirir.

Ayrıntılı bilgi için tıklayınız.  

Avrupa Merkez Bankası (AMB)

Maastricht Antlaşması’na dayanılarak 1998 yılında Almanya’nın Frankfurt şehrinde kurulmuştur. Avrupa’nın tek para birimi olan avronun idaresinden (kambiyo işlemlerinin yürütülmesi ve ödemeler sisteminin aksamadan çalışmasının sağlanması), AB ülkelerindeki fiyat istikrarının korunmasından ve AB’nin ekonomi ve para politikasının oluşturulması ve uygulanmasından sorumludur. AMB, bu görevini yerine getirirken tüm AB üyesi ülkeleri kapsayan Avrupa Merkez Bankaları Sistemi ile birlikte çalışır ve Avro sisteminin karar alma organlarının kararlarını uygular. AMB, faaliyetlerini tam bir bağımsızlık içinde sürdürür. Diğer hiçbir kurum, Avro Sistemi’ne dâhil merkez bankalarına veya karar alma organlarına talimat veremez.

Ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Diğer Kurumlar ve Organlar

Ekonomik ve Sosyal Komite

Başta işverenler, sendikalar, çiftçiler, tüketiciler ve diğer çıkar grupları olmak üzere sivil toplumun görüşlerini temsil eden ve çıkarlarını koruyan bir danışma organıdır ve AB karar alma sürecinin ayrılmaz parçasıdır. Ekonomik ve sosyal politika alanında karar alınırken danışılması gereken Komite, önemli gördüğü konularda kendi inisiyatifiyle de görüş bildirebilir. Komite üyeleri, 5 yıllık süre için üye devletler tarafından gösterilen adaylar arasından, Konsey tarafından atanırlar ve görev süreleri yenilenebilir. Görev süresi en son Ekim 2020'de yenilenen Komite'nin 329 üyesi bulunmaktadır.

Ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Bölgeler Komitesi

Ekonomik ve Sosyal Komite ile benzer şekilde bir danışma organı olan Bölgeler Komitesi, AB karar alma sürecinde bölgesel ve yerel görüşlerin dikkate alınmasını sağlar. Bölgesel politika, çevre, eğitim, gençlik, ulaştırma gibi yerel ve bölgesel yönetimleri ilgilendiren konularda karar alınırken Bölgeler Komitesi’ne danışılması gerekmektedir. Komite ayrıca bu alanlarda kendi inisiyatifi doğrultusunda görüş bildirebilir. 1994 yılında Maastricht Antlaşması ile oluşturulan Bölgeler Komitesi, üye ülkelerin tavsiyeleri doğrultusunda Konsey tarafından 5 yıl için atanan 329 bölgesel ve yerel yetkiliden (bölgesel başkanlar, bölgesel parlamenterler, belediye meclis üyeleri, belediye başkanları vb.) oluşur.

Ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Avrupa Yatırım Bankası (AYB)

AB’nin dengeli büyümesine katkıda bulunacak yatırım projeleri için kredi sağlayan Birliğin özerk ve kar amacı gütmeyen finans kuruluşudur. AYB’nin öncelikli hedefi, AB’nin dengeli bir şekilde gelişmesine katkıda bulunmaktır. Bunun yanı sıra, Trans-Avrupa ulaştırma ve telekomünikasyon ağlarının geliştirilmesine, çevrenin korunmasına, enerji kaynaklarının sürdürülebilirliğinin sağlanmasına ve Avrupa sanayinin uluslararası düzeyde rekabet gücünün artırılmasına yönelik finansman kredisinin sağlanması da AYB’nin görevleri arasında yer almaktadır.

AYB, AB içerisinde ekonomik açıdan geri kalmış bölgelerin kalkınması amaçlı projelerin yanı sıra Akdeniz, Afrika, Karayip ve Pasifik, Latin Amerika ve Asya ülkelerindeki projeleri de destekler. Mali piyasalardan borçlanılarak ve bankanın hissedarı olan AB üyesi ülkelerin ekonomik büyüklükleri oranında yaptığı sermaye katkısıyla finanse edilen AYB’nin merkezi Lüksemburg’dadır. Başkanlığını üye ülkelerin Maliye Bakanlarından oluşan Guvernörler Kurulu’nun yaptığı AYB, üye ülkelerden birer temsilci ile Komisyon’un bir temsilcisi yer aldığı Yönetim Kurulu tarafından yönetilir.

Ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Avrupa Ombudsmanı

Avrupa Ombudsmanı, Maastricht Antlaşması ile oluşturulmuştur. AB vatandaşları, iş dünyası ve kurumları veya herhangi bir AB ülkesinde ikamet eden gerçek kişiler ile AB’de kayıtlı olan tüzel kişilerin, AB kurumları (Avrupa Birliği Adalet Divanı hariç) hakkındaki şikâyetlerini soruşturur. Avrupa Ombudsmanı, AP tarafından 5 yıl için seçilir. Ombudsmanın bağımsızlığı antlaşmalarla güvence altına alınmıştır. Ombudsman re’sen soruşturma başlatabileceği gibi, doğrudan veya bir AP üyesi aracılığıyla kendisine iletilecek şikâyetleri de inceleyebilir. Ombudsmanlık görevini halen İrlandalı eski gazeteci ve yazar Emily O’Reilly yürütmektedir.

Ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Bu kurum ve organlara ek olarak, 2011'de kurulan Avrupa Dış İlişkiler Servisi (EEAS) AB'nin diplomatik servisi olarak görev yapmakta ve Yüksek Temsilci'ye Birliğin ortak dış ve güvenlik politikasının yürütülmesinde destek vermektedir. 2018'de kurulan Avrupa Veri Koruma Kurulu, AB Genel Veri Koruma Tüzüğü'nün (GDPR) ve ilgili yönergenin uygulanmasını sağlamakla görevlidir. 2004'te kurulan Avrupa Veri Koruma Denetmeni ise AB kurumları tarafından AB vatandaşlarının kişisel verileri işlenirken özel hayatın gizliliği ilkesinin gözetilmesini güvence altına almaktadır. Ayrıca bazı teknik, bilimsel ve idari konularla ilgili ajanslar (Avrupa Çevre Ajansı, EUROPOL, Eurojust vb.) da mevcuttur.